خلاصه‌ای از تاریخچه‌ی ساخت
از آنجایی که اکنون تنها نخل جمیرا به‌عنوان پروژه‌ی اتمام شده جزیره‌های نخل دبی شناخته می‌شود، فرایند طراحی و ساخت این مجموعه بیش از سایر اهمیت پیدا می‌کند. ایده‌ی اولیه و طرح جزایر نخل یا پالم، در مسیر برنامه‌های بلندپروازانه‌ی حاکم دبی یعنی شیخ محمد بن راشد آل مکتوم شکل گرفت. از آنجایی که منابع نفتی دبی احتمالا در آینده‌ی نزدیک تمام می‌شوند، بن راشد از ابتدای قرن 21 تصمیم داشت تا منبع درآمدی جدیدی برای امارت تحت حکومتش ایجاد کند.
صنعت توریسم یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی در جهان امروز محسوب می‌شود؛ منتهی کشور امارات و خصوصا دبی بهره‌ی زیادی از جاذبه‌های توریستی نبرده‌اند و به‌‌جز بیابان‌های بکر، منابع طبیعی یا تاریخی زیادی برای جذب توریست ندارند. حاکم دبی تصمیم گرفت تا جاذبه‌های توریستی را به‌صورت مصنوعی ایجاد کند و برنامه‌ای 2 میلیارد دلاری برای تأمین سرمایه‌ی طرح‌های توریستی در نظر گرفت. بن راشد جزایر نخل را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌ها در اولویت قرار داد تا درکنار سازه‌های رکوردشکن دیگر دبی همچون برج العرب و برج الخلیفهبه‌عنوان نمادی از امارت شناخته شوند.
حاکم دبی در برنامه‌های خود قصد داشت تا تعداد توریست‌های آن منطقه را سه‌برابر کند. یکی از مسائل در پیاده‌سازی چنین برنامه‌هایی، طول کوتاه ساحل دبی به‌اندازه‌ی 72 کیلومتر بود. به‌همین دلیل بن راشد برنامه‌ی جزیره‌های مصنوعی را پذیرفت تا سطح و طول سواحل دبی افزایش پیدا کنند.
ساختن جزیره‌ی مصنوعی به‌تنهایی برای جذب توریست کافی نبود. مقامات دبی باید به‌نوعی یک شهر را در جزایر جدید خود ایجاد می‌کردند. شهری که همه‌ی المان‌های شهرهای پیشرفته‌ی جهان از مراکز خرید تا هتل و رستوران و خانه و آپارتمان را در خود جای دهد. برنامه‌ی اولیه، تأسیس 22 هتل لوکس در جزیره‌ی جمیرا بود تا ثروتمندترین توریست‌های جهان را به جزیره‌ی مصنوعی امارات جذب کنند.
طرح اولیه‌ی مدنظر برای مجموعه‌جزایر مصنوعی دبی
نکته‌ی بسیار مهم در طرح جزیره نخل دبی، دستور بن راشد به استفاده از مواد طبیعی در ساخت آن بود. جزیره‌های مصنوعی به‌راحتی با استفاده از بتن و فولاد ساخته می‌شوند، اما حاکم دبی قصد داشت دستاوردش ظاهری شبیه به محیط پیرامون داشته باشد. او به مهندسان و سازنده‌ها دستور داده بود که تنها از مواد طبیعی همچون شن و ماسه و سنگ‌های موجود در طبیعت برای آماده‌سازی زیرساخت جزیره استفاده کنند.
برای آماده‌سازی زیرساخت اولیه‌ی جزیره، 94 میلیون متر مکعب ماسه مورد نیاز بود. طراحی جزیره نیز به‌‌صورتی انجام شده بود که با یک منحنی عظیم، از ساختار داخلی دربرابر امواج جلوگیری کند. برای ساخت منحنی محافظ 5.5 میلیون متر مکعب ماسه نیاز بود. برای درک مقدار ماسه‌ی مورد نیاز باید بدانید که با این حجم از مواد می‌توان دیواری به طول 2.5 متر دور کره‌ی زمین کشید.
انتخاب مهندسان
مقاله‌های مرتبط:
برای ساخت چنین پروژه‌ی عظیمی، باید بهترین مهندسان جهان گردآوری می‌شدند. مقامات دبی در جستجوهای خود به مهندسان هلندی رسیدند که سابقه‌ی افزایش 35 درصدی زمین کشور هلند را در کارنامه داشتند. اولین مأموریت مهندسان هلندی پس از عقد قرارداد، اثبات قابلیت ساخت جزیره در آب‌های خلیج فارس بود.
فاکتورهای اولیه که برای تصمیم‌گیری درباره‌ی توانایی ساخت جزیره باید بررسی می‌شدند، قدرت موج‌های منطقه و همچنین افزایش ارتفاع آب بر اثر گرمایش کره‌ی زمین بود. جزرومدهای عظیم منطقه‌ی محل فعالیت هم یکی دیگر از مشکلات محاسباتی مهندسان بود. فاکتورهای طبیعی گفته شده، در هر منطقه از جهان می‌توانند مرگ‌بار باشند، اما دبی شهر خوش‌شانسی بود که ساحلش، تاحدودی اثرات کمتری از پدیده‌های طبیعی مذکور می‌گرفت.
تیم تحقیقاتی هلندی در ابتدا به این نتیجه رسیدند که خلیج فارس عمق کوتاهی دارد و به‌همین دلیل امواج سهمگین به آن برخورد نمی‌کنند. البته آن‌ها از همان ابتدا ایده‌ی ساخت موج‌بند یا همان منحنی محافظه را به ارتفاع 3 متر و طول 11.5 کیلومتر ارائه کردند.
نمای جزیره از داخل هتل‌های لوکس
درنهایت در ماه اوت سال 2001، فرایند ساخت جزیره نخل جمیرا شروع شد و منحنی موج‌شکن به‌عنوان اولین المان در دستور کار قرار گرفت. حملات 11 سپتامبر سال 2001 ضربه‌ی محکمی به صنعت توریسم در غرب آسیا وارد کرد، اما مقامات دبی فرایند ساخت جزیره را متوقف نکردند.
همانطور که گفته شد برترین مهندسان جهان برای ساخت جزیره نخل انتخاب می‌شدند. 1200 مهندس خارجی وارد دبی شدند که سابقه‌های درخشانی در کارنامه‌ی خود داشتند. از ساخت فرودگاه بین‌المللی هنگ کنگ و مرکز صنعتی سنگاپور، تا نورث رود در هلند، از دستاوردهای این مهندسان خارجی بود. البته هیچ‌یک از مهندسان سابقه‌ی کار در چنین ابعاد عظیمی را نداشتند.
طراحی و مهندسی اولیه
شاید مهم‌ترین بخش پروژه جزیره نخل را بتوان همان طراحی نخل دانست. همین طراحی خاص، تمامی مراحل ساخت جزیره را تحت تأثیر قرار می‌داد. طرح اصلی جزیره توسط شرکت معماری آمریکایی HHCP انجام شد. شرکتی که سابقه‌ی همکاری با سی‌ورلد، دیزنی و یونیورسال را در کارنامه داشت. انتخاب نخل ترکیبی از زیبایی‌شناسی و اهداف تجاری بود. نخل را می‌توان نماد زندگی در بیابان و درنتیجه کشورهای عربی دانست. در دبی نخل را به‌عنوان عروس جنگل‌های میوه‌ای می‌شناسند. ترکیب نخل با آب، نشانه‌ای از منبع درآمد، حفاظت و تجارت در تاریخ بشر بود.
وضعیت کنونی ویلاهای جزیره‌ی جمیرا
طرح نخل علاوه‌بر زیبایی‌شناسی‌های فرهنگی و تاریخی، بهترین انتخاب برای افزودن بیشتری خطوط ساحلی به توریسم دبی بود. شکل برگ‌ها و تنه‌ی درخت سطح قابل توجهی را به‌عنوان جزیره به ساحل اضافه می‌کرد که در عین حفظ جریان آب طبیعی، زمین وسیعی را برای ساخت‌وساز در اختیار شهر دبی قرار می‌داد.
هیل اینترنشنال یکی از اولین پیمانکارهای خارجی بود که برای پروژه نخل جمیرا انتخاب شد. آن‌ها قبلا تجربه‌ی کار در ابعاد بزرگ را داشتند و در ساحل دبی نیز پروژه‌های مهمی را انجام داده بودند. بندر الحمریه، کرنیش دیره و منطقه‌ی ساحلی جمیرا از پروژه‌ها بودند که شرکت آمریکایی در دبی اجرا کرده بود.
مقاله‌ی مرتبط:
از شرکت‌های دیگر درگیر در پروژه می‌توان امارات نورتک را نام برد که تحلیل و آزمایش شکل و حجم جزیره در سطح‌های زیر و روی آب را بر عهده داشت. شرکت سوگری گالف هم پیمانکار اماراتی بود که مدل فیزیکی سه‌بعدی اولیه را از جزیره نخل جمیرا آماده کرد. مدل آماده شده از هلال محافظ، درمخزنی آزمایشگاهی تست شد که دستگاهی با قابلیت ساخت امواج مصنوعی آن را مورد تحلیل قرار می‌داد. شرکت هلندی دیلتیرز هم تحلیل جریان جزرومد را با استفاده از مدل‌سازی‌های عددی بر عهده گرفت.
مهندسان در بررسی‌های اولیه‌ی طرح هلال محافظ، به این نتیجه رسیدند که بسته بودن هلال نتایج نامناسبی را به‌همراه خواهد آورد. آب محبوس شده در این منطقه به‌راحتی تخلیه نمی‌شود و علاوه‌بر مشکلات زیست محیطی، خطر بلایای طبیعی هم در آن افزایش خواهد یافت. به‌همین دلیل تصمیم گرفته شد تا برش‌هایی 100 متری در دو طرف هلال ایجاد کنند تا آب هر 14 روز یک بار به‌صورت خودکار کاملا تخلیه و پر شود.
تحلیل کامپیوتر وضعیت آب بدون بریدگی در هلال محافظ (چپ) و وضعیت جریان آب با اضافه‌شدن بریدگی در هلال (راست)
همانطور که گفته شده زیرساخت جزیره باید از مواد طبیعی یعنی همان شن و ماسه‌های موجود ساخته می‌شد. دبی و کشورهای عربی حاشیه‌ی خلیج فارس به‌خاطر بیابان‌های گسترده منابع خوبی برای ماسه هستند، پس در نگاه اول مهندسان کار سختی برای توسعه‌ی زیرساخت نداشتند. منتهی پس از بررسی اولیه‌ی ماسه‌های بیابان، مشخص شد که ساختار آن‌ها برای فشرده‌سازی و توسعه‌ی زیرساخت جزیره مناسب نیست. درنتیجه برنامه‌ی دوم یعنی بالا کشیدن ماسه‌های کف دریا و انباشته کردن آن‌ها به‌عنوان برنامه‌ی ساخت در نظر گرفته شد. ماسه‌های دریایی علاوه‌بر مشخصات مناسب برای ساخت‌وساز، برای اکوسیستم طبیعی هم بهتر هستند.
شرکت نخیل به‌عنوان پیمانکار اصلی پروژه، شرکت هلندی فن اورد و شرکت یونانی آرچیرودون را به‌عنوان پیمانکارهای ساخت انتخاب کرد. برای حفظ جزیره‌های کوچک داخلی دربرابر امواج و جریان‌های آب، ابتدا باید هلال محافظ خارجی ساخته می‌شد که اولین مشکلات سازه‌ای را برای مهندسان ایجاد کرد. پروژه‌ی ساخت هلال محافظ جزیره نیاز به 9 قایق کرجی، 15 قایق باربری، 7 ماشین لایروبی، 30 خودروی سنگین زمینی و 10 جرثقیل دریایی داشت. 5 کیلومتر شعاع هلال، 11.5 کیلومتر طول منحنی و 200 متر هم عرض سطح مقطع آن است. زیرساخت هلال محافظ اکثرا از سنگ و صخره تشکیل می‌شود.
مشکل اصلی در اجرای هلال محافظ، پیدا کردن زمان مناسب برای انباشته کردن ماسه‌ها بود. کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس در فصل بادهای شمالی هوای طوفانی دارند و اجرا پروژه در آن زمان دشوار می‌شود. به‌هرحال فرایند ماسه‌کشی از کف دریا انجام و سپس برای تقویت زیرساخت از سنگ‌های غول‌پیکر در هلال استفاده شد.
پاشش رنگین‌کمانی ماسه
با وجود آن که از ماسه و سنگ‌های بزرگ در زیرساخت هلال استفاده شد، ممانعت از فشار امواج با این وضعیت امکانپذیر نبود. سنگ‌های غول‌پیکر دیگری به‌عنوان موانع طبیعی در لبه‌های ساحل هلال پیاده شدند که مقاومت مناسبی را دربرابر امواج ایجاد می‌کنند. هر یک از آن سنگ‌ها وزنی حدود 6 تن دارد. سنگ‌هایی که برای محافظت از ساحل هلالی جزیره استفاده شده‌اند، برای ساختن 2 عدد از اهرام مصر کافی هستند.
5.5 میلیون متر مکعب سنگ از 16 معدن در امارات جمع‌آوری شدند و در کمتر از 24 ساعت به محل ساخت هلال می‌رسیدند. در آنجا یک تسمه نقاله‌ی شناور در آب با شیفت فعالیت 24 ساعته سنگ‌ها و صخره‌ها را به هلال منتقل می‌کرد. روزانه 40 هزار تن صخره ازطریق همین نوار نقاله به محل پروژه منتقل می‌شد.
پس از انتقال صخره‌ها، مشکل اصلی حفظ آن‌ها بدون بهره‌گیری از لایه‌های چسباننده‌ی بتن بود. مهندسان پروژه می‌گویند که ابعاد و وزن و جانمایی صخره‌ها به‌نوعی انجام شد که آن‌ها مانند قطعات پازل روی هم قرار بگیرند و بدون نیاز به بتن، ساختاری محکم ایجاد کنند. این فرایند سوار کردن پازلی به کمک غواص‌هایی انجام شد که علاوه‌بر بررسی جانمایی صحیح صخره‌ها، سطح اقیانوس را نیز بررسی می‌کردند تا هرگونه شکاف و درز در میان صخره‌های زیرین پوشیده شود.
زیرساخت ماسه‌ای
هلندی‌ها قبلا برنامه‌های متعددی برای پاشش ماسه‌های کف دریا اجرا کرده بودند، اما پروژه‌ای با چنین ابعاد در ذهن هیچ‌کدام از شرکت‌ها نمی‌گنجید. به‌علاوه شکل منحنی‌های مورد نظر نیز فرایند را بیش‌ازپیش دشوار می‌کرد. خط و معیار ساحلی یا سازه‌ی الگویی دیگری در منطقه وجود نداشت و مهندسان باید تنها از روی طرح‌های اولیه‌ی خود، ساحل را به‌مرور ایجاد می‌کردند.
راهکار نهایی برای ساخت دقیق هلال‌های مورد نظر، استفاده از فناوری جی‌پی‌اس تفاضلی (DGPS) بود. این فناوری نسبت به GPS عادی دقت بالاتری دارد (15 متر دربرابر 10 سانتی‌متر به‌صورت کلی). مهندسان در مراح بعدی برای افزایش دقت طراحی از کارگرانی استفاده کردند که مسیر ساحل ایجاد شده را طی می‌کردند تا خطوط آن مشخص شده و در صورت نیاز برای اصلاح آن‌ها برنامه‌ریزی شود.
تایم‌لپس تصاویر ماهواره‌ای از روند تکمیل جزایر نخل
فرایند اصلاح خطوط ساحل به این صورت انجام شد که 5 نفر به‌صورت روزانه کل جزیره را با پیاده‌روی طی کرده و گجت‌های غول‌پیکر ارسال و دریافت سیگنال‌های GPS را با خود حمل می‌کردند. سیستم ماهواره‌ای مورد استفاده برای پروژه تحت مالکیت شخصی شاهزاده‌ی دبی بود که با سیستم‌های دقیق نظامی آمریکا و روسیه مقابله می‌کند. ثبت گزارش از سیگنال‌های جی‌پی‌اس، ارتفاع و شکل منحنی ساحل را مشخص می‌کرد. مهندسان براساس گراف‌های ترسیم شده دستور پاشش ماسه‌ی بیشتر یا برداشتن سطحی از آن را صادر می‌کردند.
علاوه‌بر مشکلات مهندسی و علمی که در پروژه وجود داشت، فشار برای اتمام هرچه سریع‌تر جزیره مهندسان را در شرایط دشواری قرار داده بود. آن‌ها باید ساخت جزیره را در مدت 3 سال به پایان می‌رساندند. به‌همین دلیل شرکت پیمانکار شاخه‌های داخلی جزیره تصمیم گرفت تا هم‌زمان با ساخت هلال محافظ، زیرساخت ماسه‌ای زیر سطح دریا را برای شاخه‌های جزیره شروع کند. شرکت‌های سازنده‌ی هلال و نخل به‌صورت هم‌زمان کار خود را ادامه دادند و پس از 8 ماه، نخل برای خارج شدن از سطح دریا آماده شد.
پس از گذشت یک سال از شروع پروژه، دوسوم از هلال محافظ کامل شد. در آنجا بود که مشکل گردش آب کشف شد و برش‌های 100 متری در هلال ایجاد شدند. اکنون این برش‌ها با استفاده از پل به هم متصل می‌شوند.
پس از آن که ماسه‌ی لازم از زیر دریا روی هم انباشته شد، باید فشار لازم به آن وارد می‌شد تا زمین برای ساخت اولین ساختمان‌ها آماده شود. چنین فرایندی به‌صورت طبیعی به میلیون‌ها سال زمان نیاز دارد. در صورت اجرای ساختمان‌سازی روی خاک فشرده نشده هم فاجعه‌ای همچون کج شدن برج پیزا دور از انتظار نبود.
ماسه‌های کف دریا به‌صورت پاشش روی هم انباشته شده بودند. همانطور که در تصاویر می‌بینید چنین فرایندی ظاهری شبیه به رنگین کمان داشت و ماسه‌های انباشته شده فشاری را متحمل نمی‌شدند. به‌خاطر نزدیک بودن مهلت پروژه، فشرده‌سازی باید با سرعت حداکثر انجام می‌شد و استفاده از ماشین‌های سنگین هم به‌خاطر عمیق 12 متری ماسه برای آن کار امکانپذیر نبود.
مشکل دیگری که فشرده نبودن ماسه‌ها را تهدید می‌کرد، قرارگیری دبی در لبه‌ی منطقه‌‌ای زلزله‌خیز بود. اگر ماسه‌ها به‌خوبی فشرد نمی‌شدند و زمین‌لرزه‌ای رخ می‌داد، امکان حرکت ماسه‌ها و نفوذ آب به میان آن‌ها افزایش می‌یافت. درنتیجه‌ی چنین اتفاقی، پدیده‌ی روان‌گرایی خاک (Soil liquefaction، پدیده‌ای که در آن خاک براثر تنش زیاد، رفتاری شبیه به مایع از خود نشان می‌دهد) رخ می‌دهد که کل جزیره را غرق خواهد کرد..
